Czym jest dostępność cyfrowa?

Dostępność (Accessibility) to kluczowy aspekt projektowania cyfrowego, mający na celu zapewnienie, że każdy użytkownik, w tym osoby z niepełnosprawnościami, może swobodnie korzystać z treści i usług online.

Dostępność polega na zapewnieniu, że technologia cyfrowa jest użyteczna dla osób z niepełnosprawnościami. Listy kontrolne, standardy i przepisy prawne są ważnymi narzędziami pomagającymi osiągnąć dostępność — jednak czasami to one stają się celem samym w sobie, zamiast podstawowego celu dostępności, którym jest zaspokajanie potrzeb osób z niepełnosprawnościami w rzeczywistym świecie. Dostępność jest istotnym aspektem różnorodności, równości i integracji (przyp.: diversity, equity and inclusion: DEI). — W3C Web Accessibility Initiative (WAI), Accessibility Fundamentals. Accessibility: It’s About People https://www.w3.org/WAI/people/

Dlaczego strony rządowe muszą spełniać standardy dostępności?

Dostępność stron rządowych ma szczególne znaczenie, ponieważ są one kluczowym źródłem informacji publicznej oraz miejscem dostępu do usług umożliwiających obywatelom aktywne uczestnictwo w życiu społeczno-politycznym. Brak spełnienia wymagań dostępności może prowadzić do wykluczenia i pogłębiania barier społecznych, uniemożliwiając osobom z niepełnosprawnościami równy dostęp do usług cyfrowych.

Zapewnienie dostępności jest nie tylko technicznym wymogiem, ale także wyrazem poszanowania wartości demokratycznych. Równość w dostępie do informacji i usług online powinna być normą, a nie wyjątkiem. W wielu krajach, w tym w Unii Europejskiej, dostępność uznaje się za prawo człowieka.

Najważniejsze wytyczne dotyczące dostępności w Polsce

WCAG (Web Content Accessibility Guidelines)

Najważniejsze globalne wytyczne dotyczące dostępności stron internetowych i aplikacji cyfrowych. https://www.w3.org/WAI/standards-guidelines/wcag/

Polska ustawa o dostępności cyfrowej „Ustawa z dnia 4 kwietnia 2019 r. o dostępności cyfrowej stron internetowych i aplikacji mobilnych podmiotów publicznych”

W Polsce WCAG jest podstawą prawną, a przepisy ustawy o dostępności nakładają obowiązki na instytucje publiczne.
https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20190000848

Ustawa o dostępności cyfrowej w Polsce

Polska ustawa nakłada na instytucje publiczne obowiązek zapewnienia, że ich strony internetowe i aplikacje mobilne są w pełni dostępne dla osób z różnymi rodzajami niepełnosprawności. Obejmuje to jednostki administracji rządowej, samorządowej, oraz inne instytucje realizujące zadania publiczne, takie jak szkoły, szpitale czy urzędy. Prywatne firmy i organizacje, które nie są instytucjami publicznymi, nie są bezpośrednio zobowiązane do przestrzegania tej ustawy, choć mogą być zachęcane do wdrażania dostępnych rozwiązań w ramach dobrych praktyk lub w związku z innymi regulacjami dotyczącymi antydyskryminacji. Celem ustawy jest wyrównanie szans w dostępie do informacji i usług publicznych.

Zgodnie z ustawą, instytucje publiczne muszą przestrzegać określonych standardów dostępności, które obejmują m.in.:

• odpowiednią strukturę i nawigację, która umożliwia bezproblemowe poruszanie się po stronie,
• używanie tekstów alternatywnych dla grafik, aby osoby korzystające z czytników ekranowych mogły zrozumieć treść wizualną,
• możliwość pełnej obsługi strony za pomocą klawiatury, co jest kluczowe dla użytkowników z ograniczeniami ruchowymi.

Niespełnienie wymagań dostępności wiąże się z konsekwencjami prawnymi — ustawa przewiduje możliwość nakładania kar finansowych na podmioty, które nie dostosują swoich zasobów cyfrowych.

Kto monitoruje dostępność cyfrową?

Od 2020 roku, zgodnie z ustawą o dostępności cyfrowej, Ministerstwo Cyfryzacji ma obowiązek przeprowadzania audytów stron internetowych i aplikacji mobilnych polskich instytucji publicznych w celu oceny ich zgodności z przepisami. Monitoring ten obejmuje coroczną analizę wybranych stron i aplikacji, a jego wyniki są publikowane na portalu gov.pl.

Raporty dotyczące dostępności cyfrowej stron rządowych są jednak tworzone i publikowane także przez różne inne podmioty. Wśród nich znajdują się:

• Instytucje rządowe i serwisy, takie jak Ministerstwo Funduszy i Polityki Regionalnej czy Biuletyn Informacji Publicznej Rzecznika Praw Obywatelskich, które zamieszczają raporty o stanie dostępności w Polsce.
• Organizacje społeczne i firmy prywatne, takie jak Fundacja Widzialni, Capgemini czy Kinaole, które publikują niezależne analizy. Te opracowania często uwzględniają perspektywę użytkowników z niepełnosprawnościami i oceniają cyfryzację w szerszym, europejskim kontekście.

Rozproszenie raportów

Brak centralizacji raportów prywatnych i publicznych jest poważnym problemem, który utrudnia ich odnalezienie, interpretację oraz całościową ocenę stanu dostępności cyfrowej w Polsce. Rządy często ograniczają się do gromadzenia danych dotyczących podmiotów publicznych, co wynika z ich odpowiedzialności prawnej. Raporty tworzone przez organizacje społeczne i firmy prywatne pozostają rozproszone. Co więcej, niektóre raporty, zwłaszcza te publikowane w Biuletynie Informacji Publicznej czy na stronach ministerstw, bywają trudne do wyszukania lub przeglądania ze względu na brak odpowiedniego SEO lub intuicyjnej struktury nawigacji.

Korzyści z centralizacji

Centralizacja danych w jednym miejscu mogłaby znacząco usprawnić proces monitorowania dostępności cyfrowej w Polsce. Instytucje publiczne, organizacje społeczne, firmy i obywatele mieliby łatwy dostęp do wszystkich raportów w jednym repozytorium, co oszczędziłoby czas i zmniejszyło chaos informacyjny. Centralne repozytorium umożliwiłoby przeprowadzanie bardziej kompleksowych analiz i porównań między instytucjami oraz identyfikację najczęstszych problemów z dostępnością i szybkie reagowanie na problemy.

Centralne repozytorium mogłoby łączyć dane z różnych sektorów: publicznego, prywatnego i społecznego. To sprzyjałoby wymianie dobrych praktyk i wspólnym inicjatywom na rzecz poprawy dostępności.

W innych krajach również brakuje zintegrowanych platform łączących raporty publiczne i prywatne na temat dostępności cyfrowej. Zazwyczaj rządowe agencje publikują własne raporty, a organizacje pozarządowe i firmy prywatne udostępniają swoje analizy na indywidualnych stronach internetowych.

Linki referencyjne

Raporty

1. „Raport o stanie zapewniania dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami przez podmioty publiczne w Polsce według stanu na 1 stycznia 2021 r.”, Ministerstwo Funduszy i Polityki Regionalnej https://www.funduszeeuropejskie.gov.pl/media/106495/Raport_z_badania.pdf
2. „Raport Dostępności 2021. Dostępność i użyteczność stron internetowych oraz dokumentów cyfrowych”, Fundacja Widzialni (www.widzialni.eu)
   https://widzialni.org/container/raport-dostepnosci-2021.pdf
3. „Raport: Dostępność cyfrowa w polskim biznesie 2023”, Fundacja Widzialni (www.widzialni.eu)
   https://widzialni.org/raport-dostepnosc-cyfrowa-w-polskim-biznesie-2023,new,mg,6,400
4. „eGovernment Benchmark Report 2024: Steady growth in digital government maturity”, Capgemini
   https://www.capgemini.com/insights/research-library/egovernment-benchmark-report-towards-digital-government/
5. Monitoring dostępności cyfrowej od 2020 r., Ministerstwo Cyfryzacji
   https://www.gov.pl/web/dostepnosc-cyfrowa/o-monitoringu-dostepnosci-cyfrowej

Wytyczne i przepisy prawne

1. Oficjalne wytyczne WCAG (Web Content Accessibility Guidelines)
   https://www.w3.org/TR/WCAG21/ [dostęp: 02.12.2024]
2. „Ustawa z dnia 4 kwietnia 2019 r. o dostępności cyfrowej stron internetowych i aplikacji mobilnych podmiotów publicznych” https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20190000848  [dostęp: 02.12.2024]
3. Omówienie wymogów dostępności cyfrowej dla podmiotów publicznych
   https://www.gov.pl/web/dostepnosc-cyfrowa/omowienie-wymogow-dostepnosci-cyfrowej-dla-podmiotow-publicznych  [dostęp: 02.12.2024]
4. Biuletyn Informacji Publicznej RPO – Dostępność, WCAG 2.0
   https://bip.brpo.gov.pl/pl/kategoria-tematyczna/dostepnosc-wcag  [dostęp: 02.12.2024]